جمعیت از منظر قرآن

قرآن مجید کتابى است که جامعه بشریّت را به محکم‏ترین و استوارترین آئین‏ها و روش‏ها و مذهب‏ها و مسلک‏ها هدایت مى‏نماید. از زمان آدم بو البشر تا حال، آنچه پیامبران الهى از جانب حضرت حىّ قیّوم براى ارشاد و هدایت بشر آورده‏اند و گفته‏اند، از دعوت به توحید و بیان حقائق، و ارشاد مردم به سر منزل سعادت و عبور از مراحل تهلکه، و بیمارى‏هاى روحى و طبعى، و کتابهائى را که با خود نازل نموده‏اند اما قرآن در راهى نزدیکتر و سریعتر و آسانتر بشر را به تکامل انسانى خود میرساند؛ و در به فعلیّت در آوردن قوا و استعدادهاى نهفته، أساسى‏تر و محکمتر و اصولى‏تر گام بر می­دارد.[1] از جمله مباحثی که در قرآن کریم مطرح شده بحث جمعیت است که امروز برای کشور ما یکی از مسائل مهم و ضروری است. در این پژوهش بناست نگاه قرآن کریم را نسبت به موضوع جمعیت بررسی در ضمن چند عنوان نماییم

گنجایش زمین

خداوند متعال در قرآن کریم گنجایش زمین براى زندگان و مردگان را تضمین فرموده است‏ و میفرماید: «أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفاتاً* أَحْیَاءً وَ أَمْوتًا»[2]

زمین همچون مادرى که فرزندان را دور خود جمع مى‏کند و زیر پر و بال خویش قرار مى‏دهد انسانها را روى خود جاى مى‏دهد، نوازش مى‏کند، تغذیه مى‏نماید، لباس مى‏پوشاند، مسکن مى‏دهد، و همه حوائجشان را تامین مى‏نماید و مردگان آنها را نیز در دل خود نگاه مى‏دارد، و جذب مى‏کند، و آثار سوء آنها را از بین مى‏برد. در روایتى آمده است که امیر مؤمنان على ع هنگامى که از میدان صفین باز مى‏گشت به نزدیک کوفه رسید، هنگامى که چشمان مبارکش به قبرستانى که بیرون دروازه کوفه بود افتاد فرمود: هذه کفات الاموات اى مساکنهم:" این کفات مردگان است یعنى منزلگاههاى آنها است" و سپس نگاهى به خانه‏هاى کوفه کرده، و فرمود: هذه کفات الاحیاء:" این هم منازل زندگان است" سپس آیات فوق را تلاوت فرمود: أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفاتاً أَحْیاءً وَ أَمْواتاً.[3]

علامه طهرانی در رساله نکاحیه نقل میکنند: برخی می­گویند کشور گنجایش این همه افراد را ندارد. اگر سیل نوزاد رو به جلو برود زمین از نوزاد پر مى‏شود. بعد می­فرمایند: افٍّ لَکُمْ وَ لأوْهامِکُمُ الْخالِیَة، وَ ءَآرائِکُمُ الْبالِیَة، وَ أهْوائِکُمُ الْکاسِدَة! خداوند در قرآن، گنجایش زمین را براى زندگان، و دفن مردگان، تضمین فرموده است. شما دلتان براى خدا میسوزد، و میخواهید زمینش سنگین نشود.

به عنوان مثال در کشور انگلستان جمعیّت قریب پنجاه و شش میلیون است، و در کشور فرانسه قریب پنجاه و پنج میلیون است، و در کشور آلمان قریب هفتاد و هفت و نیم میلیون است. و کشور ایران که مساحتش به تنهائى برابر مساحت این سه کشور است، چگونه این قرعه بدبختى و عدم گنجایش براى اینجا افتاد، که اینک که جمعیّتش افزون شده است به قریب پنجاه میلیون[4] بالغ گردیده است؟! با آنکه از جهت معدن و ذخائر تحت الارض، و آمادگى زمین‏هاى زراعتى و دامدارى، از مرغوبترین کشورهاى جهان است. ولى آن کشورها که نه معدن دارند و نه زراعت، و خوراکشان سیب زمینى است، قرعه به نام ایشان اصابت نکرده است؟! بلکه پیوسته قرعه موافق و قرعه حیات و سلامت و

          راز درون پرده ز رندان مست پُرس             کاین حال نیست زاهد عالیمقام را[5]

 

---

[1] . رساله نکاحیه (کاهش جمعیت ضربه‏اى سهمگین بر پیکر مسلمین)، ص: 12

[2] . المرسلات : 25

[3] . تفسیر نمونه، ج‏25، ص: 412

[4] . طبق آخرین آمار که از کشور ایران در سنه 1404 هجریّه قمریّه بدست آمده است جمعیّت ایران 010/ 445/ 49 چهل و نه میلیون و چهارصد و چهل و پنج هزار و ده نفر است. و بنا بر آنچه در کتاب یِرْموک (یعنى کتاب سال) که مربوط به سالهاى 1983 و 1984 میلادى است و با 1404 هجریّه قمریّه مقارن است آمده است، طبق آخرین آمار، کشور آلمان غربى 000/ 700/ 60 شصت میلیون و هفتصد هزار نفر جمعیّت دارد، و کشور آلمان شرقى 000/ 700/ 16 شانزده میلیون و هفتصد هزار نفر، و کشور فرانسه 000/ 300/ 54 پنجاه و چهار میلیون و سیصد هزار نفر، و انگلستان 000/ 200/ 49 چهل و نه میلیون و دویست هزار نفر، و کشور ایرلند شمالى 000/ 500/ 1 یک و نیم میلیون نفر، و اسکاتلند 000/ 000/ 5 پنج میلیون نفر جمعیّت دارد. و علیهذا مجموع این ارقام که کشور انگلیس و فرانسه و آلمان را تشکیل مى‏دهند قریب به 000/ 500/ 187 یکصد و هشتاد و هفت میلیون و پانصد هزار نفر است که تقریباً چهار برابر جمعیّت ایران است. و نیز باید گفت: کشور ژاپن با آنکه مساحتش یک پنجم مساحت ایران است، جمعیّتش بالغ بر یکصد و سى میلیون نفر است؛ و در اینصورت از جهت تراکم جمعیّت بالنّسبه به ایران سیزده برابر است. این سرّى است پنهان و رمزى است غیر عیان، که گمان نمیرود تا زمانى که زمام اختیار ما به دست کفّار باشد، از حقیقت آن کسى مطّلع گردد.

[5] . رساله نکاحیه(کاهش جمعیت ضربه‏اى سهمگین بر پیکر مسلمین)، ص: 49-50 

آیت الله مدرسی: موضوع افزایش جمعیت مقوله‎ای فقهی و اجتهادی که نباید سیاسی شود

آیت الله مدرسی: موضوع افزایش جمعیت مقوله‎ای فقهی و اجتهادی که نباید سیاسی شود

سبک زندگی کنونی، مروج کم‎فرزندی است

 

گروه اجتماعی – رجانیوز: نشست تخصصی ایران جوان با موضوع محوری«تبلیغ و مسئله جمعیت» جمعه گذشته با حضور جمع کثیری از طلاب و مبلغین حوزه علمیه در تالار اجتماعات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در شهر مقدس قم برگزار شد.

 

 به گزارش رجانیوز، در این نشست که به همت موسسه امام خمینی(ره) قم و موسسه طلوع با حضور تنی چند از اساتید حوزه و دانشگاه برگزار شد، به ابعاد مساله تبلیغی افزایش جمعیت، احکام و مبانی دینی و عقلی مسئله و راهکارهای افزایش جمعیت پرداخته شد.

 

آنچه در ادامه می‎خوانید، خلاصه‎ای از مباحث طرح شده در این همایش است. لازم به ذکر است است علاقمندان می‎توانند برای دریافت فایل صوتی این نشست به آدرس موسسه طلوع حق Toluehdgh.ir مراجعه نمایند .

 

 

در سبک زندگی جدید بخاطر اصالت رفاه و لذت و تحصیلات و اشتغال زنان ، فرصتی برای مادری کردن نمانده است

 

حجه الاسلام محسن عباسی، مشاور خانواده در رادیو معارف و برنامه تلویزیونی گلبرگ ضمن تشکر از مسئولان این نشست تخصصی بخاطر برگزاری آن، نگاه تک بعدی به مسئله جمعیت را آفت قابل توجه تبلیغ این مساله برخواند و مواردی را به عنوان لازمه کار تبلیغی در این جهت بیان نمود.

 

اولین مورد اینکه مسئله جمعیت کاملا متاثر از سبک زندگی می باشد. ایشان بیان داشت: در سبک زندگی جدید، اصالت رفاه و لذت حرف اول را می زند و تجمل جایگاه ویژه ای یافته است و تحصیلات کلاسیک و اشتغال زنان ارزش و نماد پیشرفت شده است. در این سبک زندگی بحث تکثیر جمعیت مسئله ای غریب و کم اهمیت است و دیگر جایی برای «مادری کردن» نمانده است. لذا مبلغین باید در زمینه تلاش ویژه ای نمایند و سبک زندگی را به سمت سبک زندگی ایرانی اسلامی جهت دهی کنیم.

 

عدم ورود نخبگان علمی جامعه و عدم آگاهی مردم از تبعات سالمندی جمعیت دو مشکل بزرگ مساله تبلیغ جمعیت

 

دومین مورد اینکه مسئله جمعیت نسبتی کاملا مستقیم با ازدواج و خانواده دارد. لذا باید محور حرکت های تبلیغی در جهت تحکیم بنیان های خانواده و پایین آوردن سن ازدواج ها باشد تا بتوان موفقیت لازم را بدست آورد.

 

حجه الاسلام عباسی  در ادامه به سنت های معنوی جامعه اشاره نمود. وی بیان کرد:در مسئله فرزند و تربیت آن باید به سنت های معنوی و الهی اعتماد داشت و با توکل بر خداوند به مهم روی آورد. لذا در این جهت باید ایمان مردم را افزایش داد و سنت های الهی را در زندگی مردم جریان داد.

 

وی دو مشکل بزرگ در مسئله تکثیر نسل و افزایش جمعیت را عدم همراهی نخبگان علمی جامعه و عدم آگاهی مردم از تبعات سالمندی جمعیت بیان داشت و گفت: در این زمینه ها باید نخبگان جامعه را توجیه نمود و نیز مردم را از عواقب زودرس و نزدیک سالمندی و پیری جمعیت آگاه نمود. چراکه این طور نیست که پیری جمعیت در دور دور اتفاق بیفتد بلکه در سال های نه چندان دور عوارض آن گریبانگیر جامعه خواهد شد .

 

ایشان همچنین به برخی تبلیغات و شبهات در زمینه افزایش جمعیت اشاره نمود و به تاثیر برخی تفکرات غیرعلمی بر  ناامیدی و عدم رغبت جامعه به فرزندآوری پرداخت.

 

حجه الاسلام دکتر سید میر صالح سخنران دیگر نشست تخصصی تبلیغ و مسئله جمعیت به موضوع «تناسب نگری تدابیر جمعیتی با موضوعات اجتماعی» به ایراد سخن پرداخت.

 

وی با بیان دو سوال کلی بحث خود را ارائه نمود:1-از دیدگاه اسلامی چرا سیاست های جمعیتی تغیر می یابند؟در برهه ی کاهش جمعیت و در برهه ای افزایش آن مد نظر قرار می گیرد؟ آیا این به معنای تغیر احکام اسلامی نمی باشد؟  2- تدابیر جمعیتی با چه شاخصه های اجتماعی باید تناسب داشته باشد؟ به بیان دیگر چه مسائل اجتماعی در تغیر سیاست های جمعیتی باید مد نظر قرار گیرد؟

 

سیاستهای دهه 70 کشور را در خطر بزرگ پیری جمعیت قرار داده است

 

میرصالح در ادامه ضمن بیان کوتاهی از تاریخچه سیاست های جمعیتی در جهان و ایران در پاسخ به سوال اول بیان داشت: در اسلام دو دسته احکام داریم: احکام اولیه و احکام ثانویه. احکام اولیه در شرایط عادی باید مورد عمل قرار گیرند اما در شرایط ویژه و غیر عادی وظیفه ما عمل و رفتار بر طبق احکام ثانویه اسلام می باشد. در مسئله جمعیت نیز به همین صورت است. در سال های دهه 70 که بدلایل مختلف سیاست های کاهش جمعیت بگونه ای اجرا شد که اکنون با خطر بزرگ تر پیری جمعیت مواجه می باشیم بنابراین تغیر این سیاست ها به معنای تغیر احکام اسلامی نمی باشد بلکه عمل به اقتضای شرایط حال می باشد.

 

کار فرهنگی جهت تبیین فرزندآوری اولین شاخصه اجتماعی حل مشکل جمعیت است

 

وی در پاسخ به سوال دوم شاخصه های اجتماعی مهمی را در حل مشکل جمعیت برشمرد. بحث فرهنگ کلی جامعه اولین عامل موثر بر افزایش یا کاهش جمعیت می باشد. وی بیان کرد: فرهنگ جامعه مجموعه ای از ارزشها و اعتقادات افراد می باشد که نقش بسیار تعیین کننده ای در این جهت خواهد داشت و باید ابتدا به اصلاح فرهنگ کلی جامعه در جهت پذیرش فرزند بیشتر و تحمل بار تربیتی آن اقدام نمود.

 

شهرنشینی ، خانه های آپارتمانی ، معماری غیر اسلامی و مهاجرتهای بی رویه مروج کم فرزندی است

 

مساله باروری دومین شاخصه اجتماعی لازم است که باید مورد توجه قرار گیرد.وی با اشاره به اینکه هم اکنون تعداد کمی از زنان جامعه آماده پذیرش شرایط فرزند پروری می باشند، گفت: نرخ باروری زنان در جامعه نسبت به آنچه لازم است بسیار پایین تر می باشد و لذا باید در افزایش نسل این نرخ را آسیب شناسی نموده و موانع آن را بر طرف نمود تا به نرخ متعادل از آن رسید.

 

مساله شهر نشینی و سبک معماری غیر اسلامی و خانه های آپارتمانی یکی دیگر از عوامل مهم بر مساله جمعیت می باشد.هم اکنون وضعیت خانه ها و زندگی شهر نشینی به صورتی است که مروج کم فرزندی می باشد و باید برای این محدودیت ها فکر نمود و چاره ای اندیشید.

 

مساله مهاجرت های بی رویه که بیشتر حاصل بی تدبیری ها و یا بد تدبیری ها می باشد نیز از عوامل تاثیر گذار می باشد.

 

بالا رفتن سن ازدواج و اشتغال یکی از مهمترین عوامل پیری جمعیت است که بایست برای حل آن فکر اساسی بشود

 

مساله آخر نیز بالا رفتن سن ازدواج و اشتغال در جامعه می باشد.وی عوامل بالا رفتن سن ازدواج را چنین بر شمرد: تحصیلات کلاسیک و بدون برنامه زنان که منجر به محدود شدن همسر گزینی دختران شده است که راه حل آن اصلاح فرهنگ«یا درس یا ازدواج » می باشد بدین معنا که باید به جوانان آموخت که می توان همراه ازدواج به تحصیلات نیز ادامه داد. از عوامل دیگر بالا رفتن سن ازدواج نیز اشتغال زیاد زنان در خارج از خانه می باشد. تحقیقات نشان می دهد که هر چه اشتغال زنان در خارج از خانه افزایش یابد تمایل آنان برای فرزند آوری کمتر می شود. از عوامل دیگر بالارفتن سن ازدواج نیز می توان به شیوع وصلت ها و آشنایی های غیر رسمی و دخالت های بیش از حد در ازدواج ها اشاره نمود.

 

وی در پایان، توجه به موارد مطرح شده را بسیار مهم خواند و عدم توجه به این شاخصه های اجتماعی را عامل عدم موفقیت در امر تکثیر نسل و فرزندآوری بیان داشت.

 

آیت الله مدرسی : موضوع جمعیت و ازدیاد نسل مساله ای فقهی و اجتهادی و نیازمند پشتوانه علمی است و باید از سیاسی شدن آن جلوگیری کرد

 

سومین سخنران این نشست، حضرت آیت الله محمد رضا مدرسی از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم و عضو محترم شورای نگهبان بود. ایشان که با موضوع «رویکرد فقهی به موضوع جمعیت و ازدیاد نسل» سخنرانی نمود در ابتدا نکاتی را تذکر داد: اصل مسئله حکم شرعی و فقهی کاهش یا افزایش جمعیت مسئله ای اجتهادی و فقهی و نیازمند پشتوانه علمی می باشد و باید از سیاسی شدن آن جلوگیری نمود. همچنین این مسئله تحت تاثیر عوامل مختلفی می باشد و در بیان آن باید عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مختلفی را در نظر داشت.

 

فرزندآوری و ازدیاد نسل و ارزشمندی آن یکی از مسائل بدیهی بین مسلمین بوده است 

 

نکته دیگر که به عنوان مقدمه بحث می باشد توجه به ارتکاض و سنت رایج بین مسلمین می باشد.بدین معنا که اصل فرزندآوری و ازدیاد نسل و ارزشمندی آن یکی از مسائل قریب به بداهت بین مسلمین بوده است و این سنت برخاسته از آیات و روایات می باشد و لذا اینکه در اسلام فرزندآوری ارزشمند بوده است بدیهی بود و یکی از وظایف ما نیز جلوگیری از عدم تغیر این سنت های پسندیده می باشد.

 

ایشان سپس برای بیان حکم فقهی و وظیفه شرعی در این مورد بیان داشت: در این زمینه از چند جهت باید به مسئله نگاه کرد:

 

1-حکم شرعی فرزندآوری به عنوان یک عمل فردی

 2- حکم شرعی آن از جهت یک عمل اجتماعی

3- وظیفه حکومت اسلامی در قبال این مسئله .

 

باید هر کدام از موارد فوق را باید در شرایط عادی و شرایط ویژه مورد توجه قرار داد.

 

امام سجاد(ع) فرمود:  از سعادت انسان، داشتن فرزندی است که او را یاری کند 

 

ایشان در بیان حکم فردی این مسئله بیان کرد: بدون شک و قدر متیقن این است که ازدواج، تعدد فرزند و فرزندآوری یک امر پسندیده و مورد تاکید اسلام می باشد.

 

همانطور که امام سجاد(ع) فرمود:  از سعادت انسان، داشتن فرزندی است که او را یاری کند. ایشان در ادامه به بعد معنوی فرزند آوری اشاره نمود: یکی از شاخصه های مهم فرزندآوری در روایات، «بعد معنوی» آن می باشد همانگونه که امام صادق(ع) فرمود: میراث خداوند از عبد مومن، فرزند صالحی است که برای او استغفار نماید. ایشان بیان کرد: توجه به این مطلب وقتی اهمیت می یابد که دقت گردد که یکی از عوامل مهم کم شدن انگیزه فرزندآوری، عدم توجه به این ابعاد معنوی و توجه صرف به عوامل مادی و اقتصادی می باشد.

 

آیت الله مدرسی در ادامه به جنبه اجتماعی تکثیر نسل اشاره نمود و بیان داشت: از نگاه روایات این امر از لحاظ اجتماعی نیز مستحب و مورد تاکید می باشد و اگر امت اسلام، امت برتر می باشد پس کثرت و فزونی آن نیز ارزش و اهمیت دارد.

 

آیا با خوف و ترس اقتصادی میتوان مانع فرزندآوری شد؟ بر حکومت اسلامی واجب و لازم است که مقدمات، اسباب و شرایط تکثیر نسل را فراهم نماید 

 

آیت الله مدرسی با طرح این سوال که آیا خوف فقر و ترس اقتصادی، می تواند این استحباب را زیر سوال ببرد؟ بیان کرد: از روایات مختلف استفاده می گردد که خوف و ترس از فقر نمی تواند مانع از مستحب بودن این مسئله باشد و از لحاظ اعتقادی و معنوی این ترس بی جهت و بدون ریشه می باشد.

 

 ایشان در این زمینه به روایت امام کاظم(ع) اشاره نمود که حضرت به فردی که از ترس فقر، فرزندی نمی آورد، فرمود: فرزند بیاورید که رزق او با خداست.

 

ایشان در پایان به وظیفه حکومت اسلامی اشاره نمود: با توجه به استحباب فردی و اجتماعی فرزندآوری و تکثیر نسل، بر حکومت اسلامی واجب و لازم است که مقدمات، اسباب و شرایط تکثیر نسل را فراهم نماید. و امروزه نیز با توجه به اهمیت «حفظ نظام اسلامی» این امر مورد تاکید و توجه بیشتری می باشد.

 

رویکرد متفاوت غرب و اسلام به فرزند آوری

 

حجه الاسلام دکتر سقای بی ریا از اعضای هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) با موضوع «رویکرد ارزش مدار به ازدیاد نسل و فرزند آوری» ضمن بیان آیات و روایاتی در مورد مسئله جمعیت و فرزندآوری به دو رویکرد کلی اسلام و غرب به زندگی اشاره نمود و بیان داشت: در رویکرد اسلامی و قرآنی، زمین جایگاه نسل و ذریه انسان می باشد و آفرینش انسان خیر و برکت قلمداد می گردد چراکه خداوند متعال پس از آفرینش انسان به خود تبریک و احسنت گفته است. بنابراین ازدیاد این خیر و تکثیر نسل انسانی و خصوصا نسل مومن پر از خیر و برکت و رحمت خواهد بود. اما در رویکرد سکولار و غربی، زندگی فرصتی محدود و ظاهری گذرا می باشد که ارزش ذاتی ندارد و لذا تکثیر نسل انسان اهمیت چندانی ندارد.

 

پیری یکی از بزرگترین خطرهای تحقق تمدن بزرگ اسلامی

 

دکتر سقای بی ریا در ادامه با استناد به سخنان رهبر معظم انقلاب پیری جمعیت را یکی از بزرگترین خطرهای تحقق تمدن بزرگ اسلامی برشمرد و بیان کرد: در ساخت تمدن اسلامی، در عرصه دانش، در عرصه های فناوری و علم، در ساحت های جهاد و ایستادگی و در عرصه ایمان و تقوا، در تمام این عرصه ها آنچه می تواند تحقق دهنده این مسائل مهم باشد و به نوعی زیر ساخت اصلی آن محسوب می شود، وجود جمعیتی جوان و پر انرژی می باشد لذا باید  مسئله تکثیر جمعیت و ازدیاد نسل به شدت مورد توجه همگان قرار گیرد و  مانع پیری جمعیت شویم.

 

همچنین حجه الاسلام بی ریا وظایف مبلغان را در این جهت در دو مورد خلاصه نمود:

 

1-      بیان مسئله ارزشمندی و ملاک های آن در مورد مسئله فرزند آوری

 2-بیان مسئله صبر و تحمل سختی ها در شکوفایی و تربیت نسل ها.

 

ایشان در ادامه به ارزشمندی فرزندآوری و تکثیر نسل و ملاک های آن با توجه به آیات و روایات مختلف اشاره نمود و در پایان بیان داشت: آنچه از آیات و روایات بدست می آید این است که اصل اولیه ازدیاد فرزند و کثرت نسل می باشد و لذا در این زمینه نقش اول با زنان جامعه می باشد.

به نقل از http://www.noorolasfia.ir